Manolis Baboussis’s Volterra series commenced in 1973–1974 when, alongside fellow students from the Cherubini Conservatory and the Florence School of Architecture, he visited psychiatric hospitals in Volterra and Imola—vast complexes resembling entire cities. During these visits, they provided patients with improvised percussion instruments, facilitating a unique interaction. This initiative occurred during Italy’s anti-psychiatric movement led by Franco Basaglia, highlighting its significance. Baboussis captured these experiences through frontal color photographs, predominantly devoid of human presence, at a time when black-and-white street photography was prevalent
In a subsequent phase, Baboussis integrated this work into his architectural thesis under Professor Adolfo Natalini. Rather than designing a new structure, he proposed demolishing the existing psychiatric hospital buildings, preserving only an exterior wall of the patients’ toilets as a monument to the past. This approach questioned the architect’s role when experts deem certain institutions, like psychiatric hospitals or concentration camps, unnecessary.
Curator Barbara Polla reflects on this period in Manolis Baboussis, The Garden, 2022, noting that Baboussis, at just twenty years old, encountered the psychiatric asylum in Volterra—a pivotal experience that influenced his perspective on those labeled as “mad.” This encounter marked the beginning of his artistic journey, focusing on themes of invisibility and societal marginalization.
Contemporary art historian and exhibition curator Daniela Palazzoli, in Manolis Baboussis: Photographic Works 1973-2003, emphasizes Baboussis’s intent to reveal the invisible within a dematerialized world. She describes him as an “architect of the void,” photographing asylum spaces that bear witness to everyday madness. His images, whether of empty spaces or human subjects, encapsulate both reality and thought, inviting viewers to engage deeply with the existence of the photographed subjects.
Η σειρά Volterra ξεκίνησε όταν με συμφοιτητές μου από το Ωδείο Cherubini και τη Σχολή Αρχιτεκτονικής της Φλωρεντίας επισκεφτήκαμε το ψυχιατρικό νοσοκομείο στην Ίμολα και τη Volterra, ένα τεράστιο συγκρότημα παλαιών κτιρίων, μια ολόκληρη πόλη. Εκεί δώσαμε στους ασθενείς αυτοσχέδια κρουστά όργανα για να παίξουν μαζί μας. Αξίζει να επισημάνω ότι επρόκειτο για μια δραση σε ένα δύσκολο μέρος, την εποχή του αντιψυχιατρικού κινήματος του Βasaglia στην Ιταλία . Φωτογράφισα, εστιάζοντας τόσο στον χώρο όσο και. στη δράση .Επρόκειτο για μετωπικές έγχρωμες φωτογραφίες, οι περισσότερες χωρίς ανθρώπινη παρουσία, σε μια εποχή που κυριαρχούσε η ανθρωποκεντρική ασπρόμαυρη φωτογραφία δρόμου.
Σε μια δεύτερη φάση, χρησιμοποίησα μέρος αυτής της δουλειάς, κάνοντας μια προβολή με τις διαφάνειες και τους ήχους του συμβάντος και μια εγκατάσταση την οποία χρησιμοποίησα στη διπλωματική μου εργασία στην αρχιτεκτονική με καθηγητή τον Adolfo Natalini . Αντι να σχεδιάσoυμε ενα νέο κτήριο , πρότειναμε την κατεδάφιση όλων των κτιρίων του ψυχιατρείου. Σ ένα σχέδιο μου δείχνω τον εξωτερικό τοίχο των τουαλετών των ασθενών σε μια αυλή που αφήσαμε σαν το μοναδικό ίχνος, σαν ένα το μνημείο αυτού που υπήρξε.
Εκείνη την εποχή, ένα από τα ερωτήματα που θέταμε στους εαυτούς μας στη Σχολή ήταν ότι αν ο αρχιτέκτονας έπρεπε να συμβουλευτεί έναν ειδικό σε κάθε τομέα, τότε αν ο εμπειρογνώμονας του πει ότι τα ψυχιατρικά νοσοκομεία , ή ένα στραρτοπεδο συγκεντρωσης δεν είναι απαραίτητα, τότε τι πρέπει να κάνει ο αρχιτέκτονας;
Το αόρατο του άλλου, ένα Μπαμπουσικό παλίμψηστο
Το πιο συγκινητικό μέρος της έκθεσης είναι το τέλος – το τέλος στον εκθεσιακό χώρο, η αρχή στη ζωή του καλλιτέχνη. Βρισκόμαστε στη Volterra και ο Μανώλης Μπαμπούσης, που είναι μόλις είκοσι ετών, ανακαλύπτει το ψυχιατρείο που θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο ο ίδιος και εμείς – έτσι ελπίζει – θα βλέπουμε τους άλλους στο μέλλον: την άποψή μας για όσους αποκαλούνται τρελοί.
Τα πρώτα βήματα του Μπαμπούση στην καλλιτεχνική του δημιουργία; Να κάνει έργο με όσους θεωρούνταν τότε “ανθρώπινα απόβλητα”.
Όπως γράφει η Daniela Palazzoli στο Manolis Baboussis Photographic Works 1973-2003 , επρόκειτο για ένα θέμα “αντίληψης – και να κάνει αντιληπτό – το αόρατο σε έναν αποϋλοποιημένο κόσμο”. Ως αρχιτέκτονας του κενού που είναι, ο Μπαμπούσης φωτογραφίζει τους χώρους του ασύλου, αυτούς τους μάρτυρες της συνηθισμένης τρέλας. Τους άδειους χώρους, τα άδεια κρεβάτια, καθώς και τα πρόσωπα, τα βλέμματα και τα σώματα. Αλλά αν οι χώροι είναι κενοί, όλα τα στοιχεία αυτής της σειράς ενσαρκώνονται επίσης δυναμικά. Ο Μπαμπούσης φωτογραφίζει τόσο την πραγματικότητα όσο και τη σκέψη, την ίδια την ύπαρξη του φωτογραφιζόμενου υποκειμένου. Υποδέχεται αυτές τις σκέψεις, αυτές τις υπάρξεις, στο κέντρο των εικόνων του.
Barbara Polla / κατάλογος Μανώλης Μπαμπούσης , Ο κήπος, 2022, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας
