Το νόημα
το νόημα ήρθε πρωί- πρωί, στην Πέρα Μεριά, στην Κάτω Μεριά, στην Άνω Μεριά. το βράδυ ήρθε άλλο, απλώθηκε, όπως η ομορφιά,στον ουρανό, στην αμμουδιά στα βράχια, μπήκε στο μπετό, στο αλάτι το πιπέρι, στο φαγητό της Λυδίας, μπήκε στο Σούπερ Μάρκετ,στα αγριοκάτσικα, σε μια έκθεση, σε μια πέτρα, σ΄ ένα ξεσκονιστήρι, σ ένα φλυτζάνι νερό, στη λειψυδρία, σ’ ένα πορτοφόλι,έβαλαν το τοπίο και όλα πήρανε νόημα. οι ανόητοι και οι αμετανόητοι έπιασαν το νόημα, το άδειασαν, έμεινε το νέο νόημα με νέο όνομα,Νέα Αστυπάλαια, Νέα Κέα, Νέα Σμύρνη. έμεινε το Κεντρικό Πολεοδομικό Συμβούλιο Καταστροφής Νήσων Αιγαίου και Όρων Ελλάδας,(ΚΠΣ- ΚΝΑ-ΟΕ),το Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο Καταστρατήγησης Αποφάσεων,( ΕΠΣΚΑ ).δώρο μια πισίνα ανά τουρίστα και ένα ξερό χωράφι ανά αγρότη.
το νόημα καλλιεργήθηκε, αναπτύχθηκε, ανακατεύθηκε,κόπηκε όπου φυτρώνει ελεύθερο. γύρω του, στη χώρα xωρίς νόημα, κτίζουν την καταστροφή, κτίζουν το όραμά τους, η ευγένεια των ΜΑΤ, η βουλιμία, η εκμετάλλευση. κτίζουν μ’ ένα καλά κρυμμένο νόημα, ένα παράπλευρο νόημα, ένα παραπλανητικό νόημα, ένα ολιγαρχικό νόημα, ένα εμφανές νόημα του κενού, το νόημα των παγωμένων αισθήσεων, το νόημα της απώλειας του περιβάλλοντος, το νόημα της απώλειας της ανθρώπινης ύπαρξης.ξημέρωσε, το νόημα αποσυνδέθηκε από τον τόπο του, μπλέχτηκε, σκάλωσε, έμεινε ακίνητο στον ορίζοντα, όπως η λέξη - ΤΕΛΟΣ - στις παλιές ταινίες
Τ
Ενός λεπτού φωνή
η σιωπή είναι εδώ, μαζεύει τη σκόνη, τον ήχο, συγκεντρώνει σκέψεις,
μαζεύει επιθυμίες, ενώνεται με την ενατένιση, ελευθερώνει από λόγια.
η σιωπή είναι εδώ, απλώνεται στο κενό, όπου οι σκέψεις αναπηδούν με θόρυβο, όπως τα αριθμημένα μπαλάκια στροβιλίζονται στο κλουβί πριν την κλήρωση.
η σιωπή αγαπά το λευκό πάνω στο λευκό, αγαπά το μαύρο πάνω στο μαύρο,
αγαπά τη φωτογραφία, αγαπά τη δημιουργία, αγαπά την απουσία,
αγαπά την καθαρή σιωπή της.
η σιωπή μου δεν μιλάει, όπως η σιωπή του ποιητή,
είναι μάταιη, είναι πρόσκαιρη, είναι αόρατη, είναι εύθραυστη,
είναι ένας συνεχής βόμβος χωρίς ήχο. δεν πεθαίνει,
αποσύρεται ανάμεσα σε τοίχους σε υπόγεια και ανέσεις.
δύσκολη η σχέση της σιωπής με τη χαρά με τη δημιουργία αχώριστη.
υπάρχει πολύφωνη, υπάρχει ομόφωνη σιωπή ;
είναι σαφές δεν είναι σοφή δεν είναι αρετή, δεν είναι πλούσια ή φτωχή.
είναι διαφορετική η σιωπή του άδειου, η σιωπή του ύψους, η σιωπή του βυθού,
η σιωπή του μαρμάρου, η σιωπή του τέλους, η σιωπή της αρχής,
γιατί τη συνοδεύουν όλες οι αισθήσεις.
αγαπώ τη σιωπή, που δεν υποδέχεται τη βία, την καταστροφή,
τον φόβο του συμβιβασμού,
αγαπώ τις φωνές, που ποιούν ανατροπές, που απωθούν σιωπηλές πλειοψηφίες, αγαπώ τις φωνές που ελευθερώνουν από τις σιωπές της εξουσίας,
ας κρατήσουμε ενός λεπτού φωνή
Είναι αλήθεια
τον παράδεισο δεν τον ονειρεύομαι τον ζήσαμε. θυμάμαι όταν βρεθήκαμε, αγκαλιαστήκαμε αμέσως.οι υπόλοιπες αισθήσεις μας αργότερα χρειάσθηκε χρόνος. χρειάσθηκε κόπος. θυμάμαι τα χρώματα, τους ήχους, τις εναλλαγές του. θυμάμαι την αδιαφορία, την οργή, για κάθε κομμάτι που του έλειπε. θυμάμαι τα χειροκροτήματα, από τις γύρω βεράντες για την καταστροφή του. δεν σκέπαζαν το άγχος μου και ας τον φροντίζαμε και ας μεγαλώναμε τα δένδρα και ας περιορίζαμε τη θέα, για να μην την βλέπουμε, έβλεπε τη μελαγχολία μας, είναι εύθραυστος.
Χωρίς τίτλο, 2019
Περί λογοκρισίας των έργων τέχνης
Η βία που ασκούν θεσμικοί φορείς όταν λογοκρίνουν έργα καλλιτεχνών είναι σκανδαλώδης και είναι αυτονόητο ότι οι θεσμοί τέχνης πρέπει να καταδικάζουν άμεσα, ολοκληρωτικές πρακτικές εκείνων που αυτοπροβάλλονται ως φύλακες των ιερών και οσίων της «πατρίδας».
Όταν το έργο βγαίνει από το εργαστήριο του καλλιτέχνη, ψάχνοντας το κοινό του, είναι θεωρητικά ελεύθερο από αξιολογήσεις, λογοκρισίες και περιορισμούς, έχει τους δικούς του κανόνες.
Για να έχει όμως την τιμή να εκτίθεται πρέπει να γίνει αποδεκτό το περιεχόμενο, η μορφή και η συμπεριφορά -όχι μόνο του έργου αλλά και του καλλιτέχνη – από τον επιμελητή, τον ιστορικό και κριτικό, τον γκαλερίστα, τον δημοσιογράφο, τον έμπορο, από τα ιδρύματα τέχνης, τον διευθυντή μουσείου, από τον συλλέκτη και από τους άλλους καλλιτέχνες.
Συνοπτικά από ένα σύστημα που περιλαμβάνει άτομα διαφορετικής βαρύτητας και συνεισφοράς στην τέχνη, που εγγράφονται όμως σε αυτό με αυστηρά ιεραρχημένους μηχανισμούς και κανόνες, του παγκόσμιοποιημένου κόσμου της σύγχρονης τέχνης, ενός χρηματιστήριου που ενώ τα τελευταία χρόνια έχει δεκαπλασιάσει τον τζίρο του σε 67.8 δισεκατομμύρια, η μεγάλη πλειοψηφία άξιων καλλιτεχνών δεν μπορούν να ζήσουν από το έργο τους.
Αναλυτικότερα το 63% των πωλήσεων γίνονται σε Ηνωμένες πολιτείες και Μεγάλη Βρετανία το 17% στην Κίνα και το 7% στη Γαλλία. (Αnnual report Art Basel, Ubs).
«Πρόκειται για ένα σύστημα που γνωρίζει την τιμή του κάθε ενός, αλλά την αξία κανενός» (…είναι ο κυνισμός, απαντάει ο Λόρδος Darlington, του Οrson Wells).
“The Price of Everything”, ήταν και ο τίτλος της εικαστικής έκθεσης στο Whitney Museum, 2007.
Όταν το σημαντικό έργο του καλλιτέχνη συστηματικά αγνοείται, όταν δεν προτείνεται, δεν εκτίθεται, μένει απαρατήρητο χωρίς αναφορές, τότε θα μπορούσε ο καλλιτέχνης να νιώσει ότι σκόπιμα υποτιμάται και αποσιωπάται η αξία του για λόγους που δεν έχουν να κάνουν με το έργο; Μπορεί να νιώσει την απόρριψη ως μια μορφή αόρατης λογοκρισίας;
Διαπιστώνουμε σε κάποιες εκθέσεις, πράγματι, τρανταχτές απουσίες. Έτσι βλέπουμε έργα που έχουν ήδη γίνει από απόντες καλλιτέχνες, πολύ καλύτερα, πριν δέκα και είκοσι χρόνια. Γνωρίζουμε έντυπα που δεν αναφέρoυν καλλιτέχνες με ενεργή εκθεσιακή παρουσία.
Προφανώς είναι άλλη η έννοια της λογοκρισίας που παρεμβαίνει αποκαθηλώνοντας τα έργα, από εκείνη την αθόρυβη που τα αποσιωπά και την επικίνδυνη λογοκρισία που παίρνει τη μορφή μιας γενικευμένης υποταγής σε σκοπιμότητες, μόδες και ορθόδοξες γνώμες.
Η συζήτηση περί αντικειμενικών και υποκειμενικών κριτήριων αξιολόγησης των έργων, για την αναγκαιότητα ή όχι κανόνων που ρυθμίζουν ακόμη και την ιδία τη γλώσσα και τη δημιουργία, αποτελούσε μέρος της ιστορίας της τέχνης, της αισθητικής, της φιλοσοφίας, εξελίχθηκε, στα διεθνή κέντρα της τέχνης σε αντικείμενο της οικονομίας.
Σε ό,τι αφορά την απόρριψη των καλλιτεχνικών έργων ιδρύθηκε, πρόσφατα, το Μουσείο της απαγορευμένης τέχνης, στη Βαρκελώνη από τον συλλέκτη Τaxto Benet.
Το ψηφιακό "Museum of Refused and Unrealised Art Projects,(MoRE), των Elisabett Modena και Marco Scotti, από το 2015 , συγκεντρώνει απορριφθέντα έργα. Βασίζεται σε μια έκθεση του 2009, του Hans Ulrich Obrist με 107 απραγματοποίητα projects καλλιτεχνών.
Το ψηφιακό Μουσείο ΜοRΕ, επιλέγει άραγε με τη σειρά του, ποια από τα απορριφθέντα ή μη υλοποιημένα έργα, θα εντάξει στη συλλογή του , απορρίπτοντας τα υπόλοιπα ;
Στο «Νεκροταφείο των Ανωνύμων Καλλιτεχνών», (ΝΑΚ, έργο Μ.Μπαμπούση, Ιλεάνα Τούντα, 2014), όλοι ανεξαιρέτως οι καλλιτέχνες, μετά θάνατον, εκθέτουν αιώνια σε μια ανοιχτή μόνιμη ομαδική έκθεση όλα τα έργα τους σε οθόνες πάνω από τον τάφο τους. Βέβαια προυπόθεση υλοποίησης του παραμένει, η παραχώρηση του χώρου ταφής, και του κατάλληλου εξοπλισμού.
ο ήχος της θάλασσας
ήχος ευπρόσδεκτος
ήχος τρυφερός, ασαφής
ήχος αρχέγονος
ήχος αναπνοής κτύπος καρδιάς, υπόκωφο μαστίγωμα
ήχος πλατύς, αέρινος
ήχος γεμάτος, συμπαγής
ήχος πυκνός, όπως η μάζα της θάλασσας
κάτω από τα μάτια μας, ποτέ από πάνω μας
έρχεται κύμα με κύμα,
επαναλαμβάνει τις σουίτες του Μπαχ
ανακατεύει, υπνωτίζει τις σκέψεις
υψώνει ένα τείχος απομόνωσης,
το φως μειώνεται,
οι γύρω βίλες συνωστίζονται
φωτοβολούν την πανσέληνο
ο ήχος από πλυντήριο στριφογυρίζει,
επιταχύνει, τραντάζει, ηρεμεί
οι ήχοι της καταστροφής
πολλαπλασιάζονται, επιταχύνονται
τα κύματα χαμηλώνουν, σβήνουν
αποσύρονται οι θεατές,
τα παρκαρισμένα σώματα
οι ρακέτες, οι ξαπλώστρες, τα αυτοκίνητα
ένα απαλό σούρσιμο ακούγεται, έως το σούρουπο
είναι η μουσική του αποχαιρετισμού της φύσης
η υπενθύμιση της σφαγής της
από τον άνθρωπο, του ανθρώπου από τη φύση;
είναι οι φωνές μέσα στις χάρες και τα δάκρυα
της θάλασσας, χωρίς τον ήχο τους
Aγόρασαν τόπο γυμνό
1/8/2023
Αγόρασαν τόπο γυμνό τον γδάρανε, τον καθαρίσανε, του βγάλανε τα βράχια,τα αρμυρίκια, την ησυχία του, τον κομματιάσανε, επαγγελματικό κτύπημα.
Χτίσανε τον δικό τους παράδεισο, ντυμένο πρασινόλογα.
Η εκατοντάχρονη οικοδόμηση, σ ‘ εκτός σχεδίου περιοχές της Ελλάδας, χωρίς χωροταξικό, πολεοδομικό και αντιπυρικό σχεδιασμό, μεθοδεύτηκε, στηρίχθηκε και παρατείνεται διαχρονικά από όλες τις κυβερνήσεις σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος με πρόθεση να ευνοήσει την αγορά γης και ακίνητων, την τουριστική ανάπτυξη σε περιοχές εκτός σχεδίου, χωρίς σχέδιο, χωρίς περιορισμό, χωρίς έλεγχο, με τη θέσπιση κανόνων, χωρίς κανόνες με κανόνες λάστιχο, με σχέδιο ένα βραχυπρόθεσμο πύρρειο κέρδος.
Ταυτόχρονα η επέκταση της οικοδόμησης στην ύπαιθρο, επεκτείνει τις ανθρώπινες δραστηριότητες και αμέλεια, συμβάλλοντας δραστικά στο κάψιμο δασών, νέων και παλαιών οικισμών, των τουριστικών υποδομών, όσων η κυβέρνηση αδειοδοτεί όχι μόνο σε εκτός σχεδίου περιοχές αλλά και σε περιοχές Νατούρα , επιτρέποντας την πολεοδόμηση τους με τουριστικά συγκροτήματα, αγνοώντας τις προστατευτικές αποφάσεις της Ολομέλειας του Συμβουλίου Επικρατείας, που αναφέρουν ότι : «οι εκτός σχεδίου περιοχές, δεν έχουν ως προορισμό, κατ’ αρχήν, την δόμηση ή την τουριστική εκμετάλλευση, αλλά την γεωργική, κτηνοτροφική και δασοπονική εκμετάλλευση…»
Στην Ευρώπη, η εκτός σχεδίου δόμηση, έχει προ πολλού περιορισθεί ή απαγορευθεί σε περιοχές ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς. Οι τουρίστες θαυμάζουν το διατηρητέο τοπίο, τους πανέμορφους παλαιούς οικισμούς. Διανυκτερεύουν στις αναπαλαιωμένες κατοικίες, αναπτύσσεται ο αγροτουρισμός, η γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή, τα προϊόντα τους εξάγονται σ’ όλον τον κόσμο. Οι δημόσιες υποδομές ενισχύονται, όπως και το εισόδημα από την αγορά της γης και τις αναπαλαιώσεις υπαρχόντων κατοικιών, αλλά όχι από την ανέγερση νέων κατοικιών.
Αντίθετα από ότι συμβαίνει στην Ελλάδα προς όφελος μιας μονομερούς τουριστικής ανάπτυξης, η οποία δεν ωφελεί, ούτε ωφελείται με την πολεοδόμηση της υπαίθρου, αντίθετα μειώνει το πράσινο και την υπεραξία των ίδιων των επενδύσεων, περιτριγυρισμένων από λόφους γεμάτους «σύνθετα» τουριστικά καταλύματα, copy – paste αρχιτεκτονικές, ν’ ασχημαίνουν τα μοναδικά τοπία της φύσης.
Η διακήρυξη για τις ευθύνες έναντι των Μελλοντικών Γενεών που υιοθετήθηκε από τη Γενική Διάσκεψη της UNESCO στις 12/11/1997 αναφέρεται ότι «…οι μελλοντικές γενιές έχουν το δικαίωμα να κληρονομήσουν μια Γη στην οποία οι σημερινές γενιές θα πρέπει να ενεργούν για μια βιώσιμη ανάπτυξη διατηρώντας τις συνθήκες ζωής και την ποιότητα και ακεραιότητα του περιβάλλοντος …».
Η εκκωφαντική σιωπή, για το φυσικό περιβάλλον και την αυξανόμενη πολεοδόμηση του, είναι εντυπωσιακή, αλλά εξηγήσιμη: κανένας περιορισμός σε ψηφοφόρους και χρηματοδότες -εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων από συλλόγους και φορείς -οι περισσότεροι συμφωνούν με την εκάστοτε κυβερνητική βούληση ν ‘αποδυναμώνει «μεταβατικά» με «ρυθμίσεις» , κάθε απόφαση του Συμβουλίου Επικρατείας.
Στα κορεσμένα από την υπερδόμηση Ελληνικά νησιά, αρχίζουμε να γνωρίζουμε ότι έχουν ήδη λιγότερο τουρισμό.
Η καταστροφή επαγρυπνεί, δεν κρύβεται η οπτική ρύπανση, η ηχορύπανση και η φωτορύπανση που ακολουθούν κάθε σπιθαμή νησιών, νησίδων, βουνοκορφών, στα θαλάσσια «οικόπεδα», των χωρίς όρια και κλίμακα αναρίθμητων γιγαντιαίων αιολικών εγκαταστάσεων, παραγωγής αιολικής ενέργειας - πόσο «πράσινης», πόσο «αναγκαίας» - όταν προξενούν την αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος;
Όταν οι πεδιάδες φωτοβολταϊκών μειώνουν την παραγωγική γεωργική γη, όταν ο φυσικός πλούτος της χώρας ξεπουλιέται χωρίς κόκκινες γραμμές, έναντι πινακίου φακής; ‘Όταν στο όνομα της κλιματικής αλλαγής, απογειώνουν τα κέρδη τους οι ρυπαίνουσες εταιρείες τώρα μεταμφιεσμένες σε «πράσινες» χωρίς να αναλαμβάνουν καμία υποχρέωση καθαίρεσης και απομάκρυνσης, μετά από τη λήξη λειτουργίας, των σιδερένιων κουφαριών που οι ίδιες εγκατέστησαν.
Αναρωτήθηκε ο τόπος, γιατί οι παράδεισοι έφυγαν; όχι, δεν αναρωτήθηκαν τα χρήματα. Έπεσε ο αέρας, έσβησαν οι φωτιές και η κριτική σκέψη, τα News , ξεπλένουν τσιμέντα, ανεμιστήρες, καμένα δένδρα και πισίνες, τα κάνανε όλα θάλασσα, επιπλέουν. Ο κίνδυνος αναζωπύρωσης των ιδίων πολιτικών παραμένει ακραίος.
Φέτος στα νησιά οι πηγές δεν έχουν νερό. Η ερημοποίηση είναι ήδη εδώ. Το γνωρίζουν πολύ καλά οι δήμοι, οι αγρότες, οι κάτοικοι στα νησιά. Αλλά ποιος τολμά να το θίξει και να επιβάλει περιορισμούς, με την «μόδα», κάθε «δωμάτιο» να έχει τη δική του πισίνα; Στη Γαλλία με την πρώτη ανυδρία απαγορεύουν ήδη, το γέμισμα της πισίνας.
Συμφώνησαν ότι η ένοχη σιωπή χαλαρώνει, στην αιώρα του σεβάσμιου συμβιβασμού, συμφώνησαν ότι εκεί μέσα καρτερούσαν πεταμένοι σ' έναν σκουπιδοτενεκέ, η θλίψη, οι ωκεανοί, συμφώνησαν ότι η εξοχή, είναι ένας σκουπιδοτενεκές, η πόλη, είναι ένας σκουπιδοτενεκές, ότι η ποίηση είναι ένας σκουπιδοτενεκές, μπήκαν όλοι μέσα.
Αδιαφορούν για τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας στις πόλεις, λόγω της κλιματικής αλλαγής. Δεν φυτεύουν, μαζικά, νέα δένδρα, κονταίνουν ό,τι τους ξεπερνά.
Είναι γνωστές οι αναρτήσεις, στο διαδίκτυο, του Cut it right, που αναδεικνύουν με σαφήνεια την εγκληματική μείωση του όγκου του πράσινου φυλλώματος των δένδρων, την απώλεια της βαθιάς σκιάς, από ιδιωτικές εταιρίες κοπής δένδρων στις οποίες οι ανά την Ελλάδα δήμοι συνεχίζουν να αναθέτουν με χρυσές συμβάσεις , ουσιαστικά τη διαχείριση του αστικού πράσινου. Με τα αντιεπιστημονικά «βαθιά κλαδέματα» ακόμα και το καλοκαίρι, η αύξηση της διαθέσιμης για καύσιμο ξυλείας, γίνεται μια επιπλέον προσοδοφόρα δραστηριότητα.
Όλα παραχωρούνται, όπως και ένα πλήθος αμμουδιών, στην πρωινή εκδοχή της νύχτας, επιτρέποντας την αλλοίωση του φυσικού τοπίου των αμμουδιών με μπαρ και άλλες κατασκευές, συχνά μεταφέροντας την σκιά των ξεριζωμένων δένδρων αποκλειστικά στις νοικιαζόμενες ομπρέλες.
Αν και οι ξαπλώστρες και οι ομπρέλες μετακινούνται εύκολα και το τοπίο επανέρχεται, η νοοτροπία κάνω ότι θέλω, έχω τις άκρες μου… έχω τους μπράβους μου… δεν είναι ένα δευτερεύον θέμα. Ούτε η καθιέρωση περιττών αλλά προσοδοφόρων «ανέσεων» όπως η «προστασία» μας από την επαφή με κάθε αληθινό στοιχείο, την άμμο, τη φύση, το τοπίο και τη σκέψη. Η «απελευθέρωση» από δυο μόνο παραλίες, ενός αριθμού ξαπλώστρες, ενός νησιού από έναν εισαγγελέα, έστω προεκλογική, ελλιπής και εφήμερη είναι θετική, οι υπόλοιπες ;
Ένας φίλος, εκπαιδευτικός σε Γυμνάσιο της Μυκόνου, όταν πρότεινε στο δημοτικό συμβούλιο, να αδειοδοτήσουνε μία και μόνο επιπλέον ξαπλώστρα σε μια και μόνο παραλία, τ’ έσοδα της οποίας να πήγαιναν σ΄ ένα σχολείο, όλοι τον κοίταξαν σαν εξωγήινο. Τι λες τώρα ! Στο σχολείο; Αντίθετα, υποθέτω, δεν θα είχαν αντίρρηση το καλοκαίρι να ενοικιάζονται, για λίγα ευρώ, τα σχολεία, ιδιαιτέρα όσα είναι κοντά στη θάλασσα, από τον δήμο για ντίσκο και συναφή σε επιχειρηματίες.
Οι ευθύνες όσων υποστηρίζουν τη μονομερή «ανάπτυξη» των επενδυτών της βιομηχανίας του τουρισμού, την ψευδεπίγραφη «πράσινη» ενέργεια και όχι τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής με την δημιουργία υγιούς εδάφους, την αποκατάσταση της ισορροπίας των οικοσυστημάτων, την αύξηση της βιοποικιλότητας έναντι της βιομηχανικής μονοκαλλιέργειας, τη μείωση και όχι την ανάπτυξη του αστικού πράσινου, των διευθuνόντων συμβούλων της αλήθειας, όχι της αλήθειας, είναι τεράστιες.
Ο ουρανός χρειάζεται υπάρχει, το νερό υπάρχει, χρειάζεται ο αληθινός ουρανός; η αληθινή φύση χρειάζεται τον αληθινό τουρίστα, χρειάζεται να ψάξουμε; να γίνουμε εξερευνητές της αξίας
Δεν κρύβεται ο ρυθμός, η αξία του ήλιου, σβήνει η φωτιά, ξημερώνει, αποκοιμήθηκα.
Δίπλα μου κάθε βράδυ, έκανε την ίδια κίνηση, η σκέψη μου από τραβιέται, στην άκρη του κρεβατιού, χωρίς ήχο, βρυχάται.
